Column: Onaangepast en ongegeneerd

Vrouwelijke personages die wild of onaangepast zijn zie je amper op het scherm. Of die hun lichaam ongeremd en op een functionele manier inzetten. Ja, als ze in actiefilms met een tegenstander moeten vechten, maar dan moeten ze er meestal wel sexy uit blijven zien en wordt hun gedrag uitgelokt door een specifieke situatie.

Ik heb het hier over personages die dit zómaar doen, vanuit hun karakter, omdat ze lak hebben aan sociale conventies en gewoon hun eigen gang gaan. Die vrouwen zijn zeldzaam. Toch draaien op dit moment maar liefst twee films in de bioscoop met zulke uitdagende (hoofd)personages: Poor Things en Blackbird Blackbird Blackberry.

Op het eerste gezicht zijn het totaal verschillende films. Poor Things is duidelijk een fantasie. De film van Yorgos Lanthimos ziet eruit als een overdadig sprookjeshuwelijk tussen Fritz Lang en Antoni Gaudí en heeft een lichte, over de top tone-of-voice.

Thematiek

Blackbird Blackbird Blackberry daarentegen is een sober, nuchter Georgisch drama met een ingetogen kleurpalet. Maar de thematiek is vergelijkbaar: hoe gaat een onafhankelijke, onaangepaste vrouw om met mannen die aan haar trekken en dingen van haar verwachten? Blijft ze trouw aan haar eigen pad?

En onaangepast zijn ze, deze jonge Bella en de oudere Etero.

Bella is luid en ongemanierd, driftig en ongeremd. Ze is gulzig en grillig en schaamt zich op geen enkele manier voor haar lichaam. Er is een reden voor dit gedrag: Bella is een wetenschappelijk experiment, met een kinderbrein in een volwassen lijf. Dat is een veilige keuze, want daardoor is ze een uitzondering, een zeldzaamheid.

Toch is het bevrijdend om naar haar te kijken: naar hoe ongegeneerd ze danst, sekst en pastelletjes de nata verorbert, naar hoe ze zich nooit aanpast of onderwerpt (behalve uit nieuwsgierigheid), en naar hoe ze anderen nooit pleast door lief te glimlachen – ze lacht alleen uit pure vreugde.

Het enige waarin Bella wel normbevestigend is, is haar uiterlijk: ze is erg knap en erg dun.

Middelbarevrouwenlichaam

In Blackbird Blackbird Blackberry heeft Etero bepaald geen Hollywoodlichaam. Al in de openingsscène, als ze bij ligt te komen van een bijna-doodvalpartij, doet haar forse buik haar kleding bollen. Later zien we haar naakt onder de douche en dat is even wennen, want volle vrouwenlijven van middelbare leeftijd met hangborsten (en een indrukwekkende hoeveelheid schaamhaar) zien we vrijwel nooit zo prominent in films of series, behalve als het dient om ze ofwel belachelijk, ofwel problematisch te maken.

Het is bijna heftig om zo’n lijf op een groot bioscoopscherm te zien, in volle glorie. Omdat het zo onwennig is en zo zeldzaam, terwijl Etero eigenlijk een vrij doorsnee middelbarevrouwenlichaam heeft. Ook lijkt Etero een stuk ouder dan ze is en ben je verbaasd als je ontdekt dat ze niet achter in de vijftig is maar eind veertig, zo gewend ben je als kijker aan het feit dat vrouwen op het scherm jonger dan hun kalenderleeftijd lijken.

Een personage dat ouder oogt dan ze is voelt gek en onnatuurlijk, maar niemand die raar opkijkt van het feit dat Bella, die het lichaam en gezicht heeft van een jong pubermeisje, gespeeld wordt door een vrouw van 35.

Etero leeft alleen, als een moderne heks voor wie de natuur heilig is – en alles wat ze nodig heeft. Op haar 48e is ze nog altijd maagd. Alleenstaande vrouwen of kinderloze vrouwen; daaraan zijn we ondertussen wel gewend. Maar vrouwen die niet eens behoefte hebben aan mannelijke aandacht of seks met een man? Die mannen op geen enkele manier nodig heeft? Dat is behoorlijk subversief.

Kritische blik

Etero kijkt niet met een geïnternaliseerde male gaze naar zichzelf – tot ze alsnog een minnaar krijgt. Veelzeggend is de scène waarin ze zichzelf na de seks in de spiegel bekijkt en beoordeelt: doordat ze nu begeerd wordt gaat ze met een andere, kritische, objectificerende blik naar zichzelf kijken.

Net als Bella weigert ook Etero haar gezichtsuitdrukking aan te passen om anderen te pleasen. De vrouwen in het dorp vinden haar maar raar, maar hebben ook medelijden met haar. En als kijker ben je zo geconditioneerd dat je tegen beter weten in denkt dat de aandacht van deze Murman haar leven gaat verrijken. Het is dan ook eigenlijk jammer dat de film suggereert dat Etero’s afwijkende gedrag met een traumatisch verleden te maken heeft, met een afwezige moeder en een ‘slechte’ vader en broer. In het boek waarop de film is gebaseerd schijnt dat verleden een nog grotere rol te spelen.

Dat Etero simpelweg zou verkíezen solitair te leven als vrouw, zonder dat daar een reden voor is, gewoon omdat ze dat prettig vindt? Of dat Bella simpelweg met zo'n karakter geboren zou zijn, zonder gekke Frankenstein-fratsen? Dat was voor deze makers blijkbaar nog een stap te ver.

Mirjam Groen, maart 2024