Boeken Filter: non-fictie close

Betje Wolff (1738-1804) is tegenwoordig vooral nog bekend als helft van het schrijversduo dat zij jarenlang met Aagje Deken vormde. Maar voordat zij Deken leerde kennen, had Wolff al naam gemaakt als schrijfster. Met haar scherpe pen riep zij felle controverses op.

In deze aangrijpende nieuwe biografie laat Marita Mathijsen zien hoe vooruitstrevend Betje Wolff was, als schrijfster, maar ook als eigenzinnige vrouw die het opnam tegen de heersende, conservatieve moraal.

Gillian Anderson, bekend van o.a. Sex Education en The X-Files, stelt de belangrijke vraag: hoe denken vrouwen over seks als ze volledig anoniem kunnen zijn?

In Want (verlangen) verzamelt Gillian Anderson anonieme verhalen van vrouwen over hun ideeën en gedachten over seks. Van fantasieën en frustraties tot bdsm en polyamorie. Samen vormen ze een uitgebreid portret van seksualiteit in de 21e eeuw. Het resultaat is een essentiële en onthullende verkenning van niet alleen de verlangens van een vrouw, maar ook wat het betekent om – vandaag de dag –vrouw te zijn. Duizenden vrouwen reageerden op haar oproep om anoniem een brief in te sturen. Haar eigen brief zit er ook bij.

Een echtscheidingsadvocaat met een eigen praktijk, een doktersvrouw die zich inzet voor ongehuwde moeders en een journalist met een agenda. Corry Tendeloo, Charlotte Polak-Rosenberg en Willemijn Posthumus-van der Goot zijn totaal verschillende vrouwen, maar alle drie overtuigd feminist. Medio jaren dertig vinden ze elkaar op de barricaden in hun strijd voor gelijke rechten in het oerconservatieve Nederland. Ze voeren slimme campagnes en winnen geleidelijk aan invloed.

Eind jaren dertig weten ze zelfs de regering een halt toe te roepen als deze gehuwde vrouwen een arbeidsverbod wil opleggen. Maar dan breekt de oorlog uit en lijken al hun inspanningen vergeefs te zijn geweest.

Is het feminisme een denkrichting, een levenshouding, een emancipatiebeweging, een tegencultuur, of alles tegelijk? In dit Elementair Deeltje beschrijft historica Els Kloek de lange geschiedenis van verzet tegen de ondergeschikte positie van vrouwen, in Nederland en daarbuiten.
Van de middeleeuwse ‘strijd om de broek’ tot de ‘querelle des femmes’ en de ‘vrouwenquaestie’. En van de suffragettes en Dolle Mina’s tot intersectionaliteit en MeToo.

Een geschiedenis die voert langs verhalen, ideeën, pamfletten, organisaties, demonstraties en parlementaire moties. En vrouwen: van Mary Wollstonecraft en Betje Wolff tot Simone de Beauvoir en Joke Smit.

Een vrouw wordt niet geboren, ze wordt gemaakt. Maar als dat zo is, wat valt er dan te zeggen over hoe ze in elkaar wordt ge­zet? In Liggend naakt, een essay in vijf delen, onderzoekt Bas­je Boer onze aannames over vrouwelijkheid aan de hand van kle­ding en symbolen die we vinden horen bij de vrouw.

Dat onderzoek, waarin het soms schuurt en botst, leidt van de modegeschiedenis via Assepoester naar Taylor Swift en Mae West. Het meandert, stelt vragen, maar trekt, uiteindelijk, ook conclusies over de tijd en cul­tuur waarin we leven, en welke rol gender daarin heeft.

Een talent hebben, maar het niet mogen ontwikkelen omdat je een vrouw ben: het was vele eeuwen de realiteit, maar er waren altijd individuen die het toch lukte hun gaven te ontwikkelen. Opmerkelijke die tegen de stroom in hun droom volgden of noodgedwongen hun werkterrein verlegden.

Beatrix Potter mocht geen wetenschapper worden, maar bleek een fenomeen als kinderboekenschrijver en illustrator. Hedy Lamarr, de mooiste vrouw van Hollywood, legde de grondslag voor gps en wifi, maar het duurde zeventig jaar voordat ze erkend werd als de uitvinder ervan. Jane Austen liet al haar heldinnen trouwen en goede huisvrouwen worden, maar verstopte tussen de regels haar maatschappijkritiek.

Vanuit de marges van de vrouwelijkheid schrijft Virginie Despentes voor haar medelotgenoten – de lelijke vrouwen, de te dikke vrouwen, de te mannelijke vrouwen, de vrouwen waar mannen niet van houden – en snijdt thema’s aan die nu, jaren na de verschijning in Frankrijk, nog steeds actueel zijn. Zo heeft ze het over genderongelijkheid en -stereotypen, verkrachting, porno en prostitutie.

In dit korte maar krachtige, essay spat de boosheid ervan af en maakt Despentes korte metten met de manier waarop de maatschappij omgaat met mensen die buiten de norm vallen.

Veel mensen geven openlijk toe nauwelijks boeken van vrouwen te lezen. Leeslijsten op scholen worden gedomineerd door boeken van (witte hetero)mannen. Vrouwen winnen minder literaire prijzen dan mannen. Is dat erg? Ja, want het weerspiegelt en vormt de verhoudingen in de samenleving.

Elf vrouwelijke schrijvers zijn verontwaardigd over de ongelijke positie van vrouwen in de letteren, en verenigden zich in het collectief Fixdit. Vanuit bondgenootschap strijden ze voor verandering, in de literaire wereld én in de canon. In de elf stukken van dit manifest diepen zij het probleem uit. Woedend, strijdvaardig, en vooral: optimistisch.

In geen enkele eeuw veranderde het leven van vrouwen zo sterk – en daarmee dat van ons allemaal. Vanuit het perspectief van haar moeder, haar oudere zus en zichzelf vertelt Suzanna Jansen hoe vrouwen leefden binnen de marges van ondergeschiktheid en dienstbaarheid, en hoeveel strijd het kostte zich daaraan te ontworstelen.