Boeken Filter: geschiedenis close

Het kerngezin is ons culturele ideaal, het biedt man en vrouw een vaste rol en wordt gezien als het beste thuis voor kinderen. Maar de geschiedenis leert ons dat de hedendaagse invulling van het gezinsleven pas kort bestaat. Ook al leven steeds meer mensen alleenstaand, het gezin wordt nog altijd door de politiek als norm gesteund.

Op basis van historisch onderzoek, feministische inzichten, culturele voorbeelden en haar eigen ervaringen als alleenstaande moeder fileert Houwink ten Cate de mythe van het gezin en biedt nieuwe perspectieven.

Betje Wolff (1738-1804) is tegenwoordig vooral nog bekend als helft van het schrijversduo dat zij jarenlang met Aagje Deken vormde. Maar voordat zij Deken leerde kennen, had Wolff al naam gemaakt als schrijfster. Met haar scherpe pen riep zij felle controverses op.

In deze aangrijpende nieuwe biografie laat Marita Mathijsen zien hoe vooruitstrevend Betje Wolff was, als schrijfster, maar ook als eigenzinnige vrouw die het opnam tegen de heersende, conservatieve moraal.

Een echtscheidingsadvocaat met een eigen praktijk, een doktersvrouw die zich inzet voor ongehuwde moeders en een journalist met een agenda. Corry Tendeloo, Charlotte Polak-Rosenberg en Willemijn Posthumus-van der Goot zijn totaal verschillende vrouwen, maar alle drie overtuigd feminist. Medio jaren dertig vinden ze elkaar op de barricaden in hun strijd voor gelijke rechten in het oerconservatieve Nederland. Ze voeren slimme campagnes en winnen geleidelijk aan invloed.

Eind jaren dertig weten ze zelfs de regering een halt toe te roepen als deze gehuwde vrouwen een arbeidsverbod wil opleggen. Maar dan breekt de oorlog uit en lijken al hun inspanningen vergeefs te zijn geweest.

Is het feminisme een denkrichting, een levenshouding, een emancipatiebeweging, een tegencultuur, of alles tegelijk? In dit Elementair Deeltje beschrijft historica Els Kloek de lange geschiedenis van verzet tegen de ondergeschikte positie van vrouwen, in Nederland en daarbuiten.
Van de middeleeuwse ‘strijd om de broek’ tot de ‘querelle des femmes’ en de ‘vrouwenquaestie’. En van de suffragettes en Dolle Mina’s tot intersectionaliteit en MeToo.

Een geschiedenis die voert langs verhalen, ideeën, pamfletten, organisaties, demonstraties en parlementaire moties. En vrouwen: van Mary Wollstonecraft en Betje Wolff tot Simone de Beauvoir en Joke Smit.

Een talent hebben, maar het niet mogen ontwikkelen omdat je een vrouw ben: het was vele eeuwen de realiteit, maar er waren altijd individuen die het toch lukte hun gaven te ontwikkelen. Opmerkelijke die tegen de stroom in hun droom volgden of noodgedwongen hun werkterrein verlegden.

Beatrix Potter mocht geen wetenschapper worden, maar bleek een fenomeen als kinderboekenschrijver en illustrator. Hedy Lamarr, de mooiste vrouw van Hollywood, legde de grondslag voor gps en wifi, maar het duurde zeventig jaar voordat ze erkend werd als de uitvinder ervan. Jane Austen liet al haar heldinnen trouwen en goede huisvrouwen worden, maar verstopte tussen de regels haar maatschappijkritiek.

In geen enkele eeuw veranderde het leven van vrouwen zo sterk – en daarmee dat van ons allemaal. Vanuit het perspectief van haar moeder, haar oudere zus en zichzelf vertelt Suzanna Jansen hoe vrouwen leefden binnen de marges van ondergeschiktheid en dienstbaarheid, en hoeveel strijd het kostte zich daaraan te ontworstelen.

Wie zijn de vrouwen die onze eeuwenoude sagen bevolken? Vaak zijn het lelijke, oude heksen die orgiën houden met de duivel, óf tere, jonge maagden die het van hun lieve gezichtje moeten hebben. Door deze verhalen steeds opnieuw te vertellen hebben de stereotypen zich in ons collectieve geheugen genesteld en diepe sporen in onze samenleving nagelaten. Die krijgen we er alleen uit door er andere verhalen tegenover te zetten.

Op een eigenzinnige en vaak geestige manier laat Posthuma zien wie de vrouwen uit de sagen werkelijk waren: geen monsters of heiligen, maar seksuele wezens – op leeftijd – met een eigen wil, een rijk innerlijk leven en tegenstrijdige eigenschappen. Net echte mensen dus.

In dit felle betoog voor een kritischer feminisme en tegen identiteitsdenken maakt topbiografe Jolande Withuis een rondgang langs onderwerpen als de biografie, borstkanker, geheim agenten, vrouwenvoetbal en werklust, en langs eigenzinnige vrouwen als Simone de Beauvoir, Jeanne Bieruma Oosting, Carry van Bruggen, Ana Pauker en Sylvia Plath.

Tegelijk analytisch én persoonlijk, scherp én geestig neemt Withuis nadrukkelijk stelling tegen het identiteits- en diversiteitsdenken. Pas als vrouwen zichzelf ontslaan van het streven ‘vrouwelijk’ te zijn, komt hun vrijheid nabij, stelt ze.

Aan de hand van brieven, dagboeken, foto’s en gesprekken haalt Jutta Chorus vijf bijzondere vrouwen uit de schaduw. Vrouwen die, net als zijzelf, pioniers waren op allerlei terreinen: de letteren, de journalistiek, de film. Hoe komt het dan dat hun namen in de geschiedenis nauwelijks voorkomen?

Ze leefden naast Aletta Jacobs, Marga Klompé en de Dolle Mina’s. Maar in het dagelijks leven van Alma en haar dochters bleven mannen het middelpunt van het universum. ‘De vrouwelijke lijn wordt in elke generatie overwoekerd door steeds nieuwe mannennamen, je raakt haar zo makkelijk kwijt.’

Vijf sprankelende en wanhopige levens in één meeslepende familiegeschiedenis.